Απαρνείσαι τη δημοφιλή ακτογραμμή, στρέφεσαι στις εύφορες κοιλάδες. Στο κρησφύγετο του Ομαλού, στα νεραϊδένια Παλαιά Ρούματα, στα κατάφυτα Μεσκλά, στους Λάκκους, στο χωμάτινο τερέν του Ροδωπού. Στο άντρο των αντιθέσεων που υμνεί την πολύπλευρη προσωπικότητα της Κρήτης.
Ποτισμένα με αίμα τα θεμέλια της γέφυρας του Κερίτη
Από την πιο τουριστική ακτογραμμή των Χανίων ως το οροπέδιο του Ομαλού. Από τους πορτοκαλεώνες της κοιλάδας του Κερίτη μέχρι τις πνιγμένες στο πράσινο γειτονιές του Ντερέ. Απ’ τις χαράδρες του «Φάραγγα» ως τα βαθύσκιωτα πλατάνια του «Μαύρου» (στα Καράνου), στα μονοπάτια της Σαρακίνας (στα Μεσκλά), του Βαβουλέδω (στα Παλαιά Ρούματα) και των Δειλιανών. Από την Επισκοπή και την ξακουστή της Ροτόντα ως το άνυδρο και δυσπρόσιτο ακρωτήριο Σπάθα.
Παρόλο που ο βόρειος άξονας της Κρήτης είναι περισσότερο εύχρηστος από τον νότιο, αναγκαστικά ορίζεις διαδρομές, ενώνεις το κουβάρι. Στην ανεξάντλητη ενδοχώρα της μεγαλονήσου μετράς μνημεία της γης και των ανθρώπων. Ελιές χιλιάδων ετών και προτομές αγωνιστών που στεριώνουν στις συνειδήσεις άσβεστες μνήμες. Βυζαντινές εκκλησιές που αναστηλώνονται, γεφύρια που υμνούν την αυτοθυσία.
Ο υστερωμινωικός τάφος στο Μάλεμε
Απ’ τη μια έχεις τις γυμνωμένες κορυφές των Λευκών Ορέων – αν κοιτάξεις βόρεια αγναντεύεις το Κρητικό πέλαγος. Μες στην πυκνή βλάστηση, πλάι σε χωριά που ανασαίνουν μακριά από τις τουριστικές οδούς, ψάχνεις για ταβέρνες που προτιμούν (γιατί ξέρουν) οι Χανιώτες, βρίσκεις καταφύγιο σε καφενέδες στο πουθενά, που προτιμάς εσύ, γιατί δεν τους ξέρει κανείς.
Μακριά από την πεπατημένη όλα είναι αυθεντικά. Οι γεύσεις, οι τίτλοι στις ταμπέλες, οι ασχολίες, η φιλοξενία. Στα 6 χλμ. μες στο Θερισιανό φαράγγι, στη σκιά των βράχων της κοντινότερης στο θέρετρο του Πλατανιά φυσιολατρικής διαδρομής, αγγίζεις τα ριζά της υπέρμετρης ραχοκοκαλιάς του νομού. Χωρίς να το πολυκαταλάβεις έχεις ήδη προσπεράσει τα λιγοστά σπιτάκια της Ζούρβας, κοιτάς από ψηλά τα Μεσκλά και το Φουρνέ να λουλουδιάζουν στον κάμπο.
Ηδη οσφραίνεσαι την αλλαγή. Τις ανυπόταχτες ψυχές να αγκιστρώνονται στους πρόποδες των χανιώτικων Μαδάρων. Από το μπαλκόνι των Λάκκων έχεις στα πόδια σου ηρωικά χωριά – στην πλάτη σου τον δρόμο για τον Ομαλό, τη χιλιοτραγουδισμένη στα ριζίτικα «στράτα τω Μουσούρω». Είναι σαν μια νοητή γραμμή να χωρίζει στα δύο την εύφορη γη απ’ τα περήφανα βράχια. Σ’ αυτά τα χωριά, σε αυτές τις στράτες βρήκαν καταφύγιο οι οπλαρχηγοί κι οι επαναστάτες σε όλες τις φάσεις της κρητικής ιστορίας.
Και στο 25.000 στρεμμάτων οροπέδιο. Το απομονωμένο ορμητήριο που αποτέλεσε κρησφύγετο των ανταρτών σε όλους τους κρητικούς αγώνες. Σήμερα, τα 38 χλμ. που σε χωρίζουν από το μεγαλειώδες πλάτωμα δεν σε τρομάζουν. Ισα ίσα, ο δρόμος-αφετηρία για το θαύμα της Σαμαριάς ξαναφτιάχνεται· το μήκους 16 χλμ. μεγαλύτερο φαράγγι της Ευρώπης το αξίζει.
Πριν ανατρέξεις στην καρδιά των επιβλητικών κορυφών, μένεις για λίγο στα πεδινά για μια ματιά στον Αϊ-Κυρ Γιάννη και τον Αγιο Γεώργιο στον Αλικιανό, σε ό, τι απέμεινε απ’ τον πύργο Da Molin απ’ το πέρασμα του χρόνου, για να αποδώσεις φόρο τιμής στους εκτελεσθέντες επί γερμανικής κατοχής στη γέφυρα του Κερίτη.
Η ροτόντα της Επισκοπής, το σημαντικότερο βυζαντινό μνημείο της Κρήτης
Να θαυμάσεις γύρω απ’ την κοίτη του ένα ποτάμι αλλόκοτο -στρωμένο με λεμονιές και πορτοκαλιές-, για μια βόλτα στη μικρή και τη μεγάλη Παναγιά στα Μεσκλά, να χορτάσεις αρώματα κι εικόνες του εύφορου λεκανοπεδίου. Ωσπου να βαρεθείς πια το πράσινο. Να στραφείς με όλη σου την ψυχή στα Ορη. Να αποζητήσεις την ερημιά.
Με επίκεντρο τον Ομαλό
Ο ήλιος καίει κι όμως σηκώνεις το παράθυρο. Στο υψόμετρο των 1.040 μ. το κρύο δεν αστειεύεται. Ο άνεμος θεριεύει, σε κάθε του φυσιά φανερώνει όλη του τη δύναμη. Η γη αντέχει τα χτυπήματα. Τα λιγοστά κτίσματα και η εύφορη γη του Ομαλού· η ακόμα καλλιεργήσιμη από τους Λακκιώτες και τους Σελινιώτες.
Παιχνιδίσματα φωτός στο δρόμο για τον Ομαλό
Ο Ομαλός είναι το σύνορο: η ένωση των επαρχιών Κυδωνίας, Σελίνου και Σφακίων. Και η αφετηρία: για τον εθνικό δρυμό Σαμαριάς, την 5ωρη κατάβαση στην Αγια-Ρουμέλη, για τα 5 χωμάτινα χιλιόμετρα ως το Καταφύγιο Καλλέργη. Να τον κάνεις τον άθλο. Με το αμάξι ή με τα πόδια, όπως κάνουν οι ξένοι που φορτώνουν τα παιδιά τους στην πλάτη και ξεκινούν.
Να ανέβεις στα 1.680μ. υψόμετρο, να δεις το οροπέδιο γι’ αυτό που είναι: ένα κυκλικό, επίπεδο «τέρας» που κείτεται σε μια αγκαλιά από βουνά. Κι από εκεί, να χαθείς στη θάλασσα των Λευκών Ορέων, πάνω απ’ το ιλιγγιώδες χάσμα να πιστέψεις στη μεγαλοσύνη, να καταλάβεις μια και έξω ποιος είναι «ο Φάραγγας».
Καμάρες… επ’ άπειρον στη Βίλα Ροδωπού, μιας από τις ενετικές επαύλεις των Χανίων
Οταν είναι να επιστρέψεις, το κάνεις απ’ τον σελινιώτικο γύρο, με θέα στις ανεμογεννήτριες των παρυφών της Αγίας Ειρήνης. «Πλαγιάζεις» τον Σέμπρωνα, τον Πρασσέ, τα Νέα Ρούματα με τις καστανιές που φέτος άργησαν να κιτρινίσουν, κατηφορίζεις στις όχθες του Πνιγάρη, ψάχνεις για ανθρώπινα σημάδια μες στην οργιώδη βλάστηση. Ενας νερόμυλος εδώ, δυο συστάδες κεραμοσκεπές εκεί, σκόρπιες φωνές κάπου στο βάθος.
Στα όρια της γειτονιάς του Ντερέ, ο Νίκος Ισούφ απ’ το Τεπελένι -Ντεριώτης 24 χρόνια- βάζει φωτιά στα καμίνια, ετοιμάζει μέχρι και 100 τόνους κάρβουνο. Δεν είναι παίξε γέλασε. 18 μέρες συνεχόμενα ξυπνάει και κοιμάται εκεί. «Πρέπει να ’σαι με το φτυάρι από πάνω όλη μέρα και όλη νύχτα», σου λέει και τα κύματα καπνού που σε πνίγουν τον ίδιο δεν τον αγγίζουν.
Αν θες πάλι, παρακάμπτεις τον Σέμπρωνα με στόχο τον Αϊ-Γιάννη στο Αποπηγάδι, να ’χεις όλη την πλάση στα πόδια σου: τη Γραμβούσα να τεντώνεται στη θάλασσα, τη Σπάθα να θωρεί το Ακρωτήρι, τα πολυσχιδή Παλαιά Ρούματα – αν συνεχίσεις στον χωματόδρομο. Το χωριό-σύμπλεγμα των 18 οικισμών έχει να υπερηφανεύεται για τις περιπατητικές διαδρομές Ληδιανών και Βαβουλέδω, για τη βίλα Ρενιέρ με το σωζόμενό της οικόσημο, για τον Αγιο Γεώργιο με το κρυφό του σχολειό στο Χαμαλεύρι.
Βρίσκεις κι άλλα. Κάθεσαι όσο θες, κι έπειτα κατηφορίζεις στον κάμπο. Εχει κι αυτός ενδιαφέροντα. Μπορείς, ας πούμε, να σταθείς με τις ώρες κάτω απ’ τις 7ου αι. τοιχογραφίες στον μοναδικό περίκεντρο Ναό Μιχαήλ Αρχαγγέλου (ή Ροτόντα) στην Επισκοπή. Να αναμετρηθείς με τον όγκο της 3.000 ετών μνημειακής ελιάς στις Ανω Βούβες, να επισκεφτείς το μουσείο που στήσαν στο όνομά της κι ύστερα να αποβείς στο Μάλεμε.
Απ’ την κοιλάδα του Ταυρωνίτη, θα χαθείς στα κατάβαθα του υστερομινωικού θολωτού τάφου και εν γνώσει σου πια, θα πατήσεις τον όρκο για «εμμονή» στην ενδοχώρα, θα χαθείς ανάμεσα στα πλήθη στο ησυχαστήριο της μονής Γωνιάς. Κι όταν δεν θα κοιτάει κανείς, όλο παραπέρα θα ξεφεύγεις.
Φωτιά και κάρβουνο στα καμίνια ατου Ντερέ
Με θέα στο Κολυμπάρι θα σκαρφαλώσεις στους έρημους δρόμους του Ροδωπιανού ακρωτηριού. Θα αναζητήσεις το αρχαίο ιερό της Βριτομάρτιδος Αρτέμιδος και κάπου εκεί (όπου θελήσεις) θα τραβήξεις χειρόφρενο. Θα ριζώσεις πάνω από την απέραντη θάλασσα. Συνεπαρμένος απ’ το κόκκινο πέπλο που γνέθουν τα σύννεφα στης Γραμπούσας το ακρωτήρι. Απ’ τις εικόνες ουρανού και γης που σου παίρνουν το μυαλό.
Οροπέδιο Ομαλού, σαν από αεροφωτογραφία, στον δρόμο για το καταφύγιο Καλλέργη
Πνιγμένη στο πράσινο η Παναγία στα Μεσκλά
Η εξώθυρα του Αγίου Ιωάννη Δελιανών φέρνει το οικόσημο Venieri
Ενα μπουκέτο κεραμοσκεπές στην καταπράσινη γειτονιά του Ντερέ
Στις υπώρειες των Λευκών Ορέων
Μια νοητή γραμμή τραβάς και μετά τους Λάκκους το τοπίο αλλάζει
Πηγή: thetravelbook.gr
Κείμενο: Ηλέκτρα Φατούρου
Φωτογραφίες: Φίλιππος Κατσιγιάννης, Γιώργος Πατρουδάκης