Επισκέφθηκα την Κούβα τον Σεπτέμβριο του 2004 για 15 μέρες. Βιώνοντας ως φοιτητής τον αγώνα ενάντια στην ξενόφερτη χούντα, ο Κάστρο και η Κούβα ήταν κάτι σαν πρότυπο πολιτικής και ιδεολογικής ταυτότητας και «ανεξαρτησίας», ιδίως απέναντι στις ΗΠΑ.
Δεν περίμενα βέβαια να βρω ένα σοσιαλιστικό παράδεισο, όπως πολλοί πίστευαν, μια και παρακολουθούσα την πορεία και τα προβλήματα που δημιουργούσαν οι ΗΠΑ με την επιβολή του εμπάρκο. Και είχα εμπειρία για το βιοτικό επίπεδο και τις πολιτικές ελευθερίες σε άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής που είχα επισκεφθεί, όπως η Βραζιλία, η Αργεντινή και η Παραγουάη.
Ναι, στην Κούβα έχουν καταγραφεί επιτεύγματα που θα ζήλευαν και ευρωπαϊκές δημοκρατίες, όπως χειραφέτηση της γυναίκας, εξάλειψη του αναλφαβητισμού, κατάργηση του ρατσισμού, δραστική μείωση της παιδικής θνησιμότητας, άλματα στον τομέα της υγείας, της ιατρικής έρευνας, του αθλητισμού.
Ναι, κανένας φόβος να κυκλοφορήσεις στους δρόμους της Αβάνας, που η παρουσία της αστυνομίας είναι έντονη. Αισθάνεσαι ασφαλής. Βλέπεις ακόμα και γυναίκες να περπατούν μόνες τους την ώρα που στο Σαο Πάολο, τη Νέα Υόρκη και στο Αμβούργο δεν τολμάς να ξεμυτίσεις.
Ναι, δεν είδα πουθενά τις πανάθλιες τενεκεδουπόλεις που συνάντησα ταξιδεύοντας στη Λατινική Αμερική, τα γνωστά «Φαβέλας» έξω από το Ρίο Ντε Τζανέιρο, το Σαν Πάολο της Βραζιλίας ή το Μπουένος Άιρες της Αργεντινής. Ούτε υπήρχαν στους δρόμους της Αβάνας άνθρωποι εγκαταλειμμένοι, ναρκομανείς σε κατάσταση εξαθλίωσης, μόνιμες εικόνες στους δρόμους του Ρίο ντε Τζανέιρο και του Σαο Πάολο.
Ναι, ο Κάστρο αποφάσιζε, διέταζε και δεν έκανε ποτέ του εκλογές. Φυλάκιζε τους αντιφρονούντες και καταπίεζε ακόμα και αυτούς που από ανθρώπινη ανάγκη ήθελαν απλώς να ταξιδέψουν εκτός Κούβας. Είδα και νέους προβληματισμένους, να θέλουν να ταξιδέψουν και να μην μπορούν. Για ελευθεροτυπία ούτε λόγος. Η κρατική τηλεόραση σε καθημερινή βάση παρουσίαζε τον Κάστρο να δίνει οδηγίες και να προσπαθεί να κρατήσει το φρόνημα υψηλά.
Ναι, οι στενοί συνεργάτες ζούσαν σε άλλο περιβάλλον από τον μέσο Κουβανό. Πολυτελείς κατοικίες, ακριβά αυτοκίνητα, επιχειρήσεις με «venture capitals», ξενοδοχεία στο Βαραδερό με τεράστια κέρδη, όταν ο μηνιαίος μισθός ήταν 12 δολάρια για τους εργάτες, 18 για τους εκπαιδευτικούς και δημόσιους υπαλλήλους και 25 δολάρια για τους γιατρούς.
Ναι, στις συνοικίες της Αβάνας η αίσθηση της εγκατάλειψης, τουλάχιστον εξωτερικά, ήταν κοινό χαρακτηριστικό σε όλα σχεδόν τα κτίρια, εκτός από τα κυβερνητικά. Ανατολικά της Αβάνας προς την κεντρική Κούβα η αίσθηση της εγκατάλειψης, παρά το θαυμάσιο φυσικό περιβάλλον, χειροτέρευε. Εκτός από τις φυτείες από σακχαροκάλαμο, που φαίνονταν καλά οργανωμένες, οι φυτείες μάνγκο, εσπεριδοειδών, παπάγιας μπανάνας και ανανά ήταν σε οριακό επίπεδο παραγωγής.
Ναι, στα «Πουέστος» η ποιότητα των αγροτικών προϊόντων, όπως τουλάχιστον τα βλέπεις, δεν ήταν καλή. Σύμφωνα με το «Δελτίο» κάθε πολίτης δικαιούται τον μήνα 3 κιλά ρύζι, 1 κιλό ζυμαρικά, μισό κιλό φασόλια ξερά, 250 γραμμάρια λάδι, μισό κοτόπουλο, 8 αυγά, ψωμί, λίγα φρούτα και λαχανικά. Ωστόσο, αυτές που έπαιρναν συνεχώς μειώνονταν, αφού ένα μεγάλο μέρος διοχετεύονταν στα τουριστικά συγκροτήματα.
Ναι, ίσως δεν υπάρχουν σήμερα τα μπορδέλα, που ήταν ο μόνος δρόμος για μια όμορφη Κουβανή πριν την Επανάσταση, ωστόσο η «ανοχή» του καθεστώτος στην πορνεία είναι εμφανής. Η διαπραγμάτευση πολλές φορές γίνεται κάτω από τα βλέμματα των αστυνομικών, που σφυρίζουν αδιάφορα.
Ναι, η κατοχή δολαρίων είναι νόμιμη, και το πέσο (εθνικό νόμισμα) χρησιμοποιείται μόνο για τους μισθούς. Όλες οι συναλλαγές με τους ξένους γινόταν σε δολάρια, όπως πριν την επανάσταση.
Ναι, οι Κουβανοί είναι περήφανος λαός, αλλά δεν διέκρινα τον ενθουσιασμό τους για την επανάσταση. Λίγοι μιλούσαν ενάντια στο καθεστώς αλλά και λίγοι ήταν ένθερμοι υποστηρικτές του. Οι πολλοί σιωπούσαν.
Ναι, ο Τσε και για λίγα χρόνια ο Κάστρο και πολλοί άλλοι, αγωνίστηκαν για έναν άλλο κόσμο. Ενάντια στην κυριαρχία του αμερικανικού δολαρίου, που δυστυχώς σήμερα είναι κάτι σαν εθνικό νόμισμα στην Κούβα, και των πολυεθνικών, που άρχισαν να εκμεταλλεύονται τον φυσικό της πλούτο. Μακάρι να υπάρξει αυτός ο κόσμος.