1899. Σε μία εξαιρετικά ταραγμένη και «ρευστή» εποχή, που όλα αλλάζουν -και- στην Κρήτη, το τότε Δημοτικό Συμβούλιο Χανίων συνεδριάζει (στις 2 Ιουνίου) και συζητά τις πληροφορίες, σύμφωνα με τις οποίες «το σεβαστόν Ηγεμονικόν Συμβούλιον σκοπεύει να εγκαταστήσει τα Δικαστήρια και τα Διοικητικά Γραφεία εις το εν τη συνοικία Κεφαλιανού Δημόσιον Μέγαρον, το ανεγερθέν όπως χρησιμεύσει ως Στρατιωτικό Νοσοκομείο». Αποφαίνεται, δε, όπως αποκάλυψε στις 19 Σεπτεμβρίου 1982 ο αείμνηστος δημοσιογράφος – ιστοριοδίφης Μιχάλης Γρηγοράκης, με άρθρο του στα «Χανιώτικα νέα», ότι «το Μέγαρον τούτο είναι όλως ακατάλληλον προς τον σκοπόν διόν προορίζεται, ως της εκ της από της πόλεως αποστάσεώς του και ότι η εν αυτώ εγκατάστασις των Δικαστικών και Διοικητικών Γραφείων είναι λίαν επιζήμιος τη τε πόλει τω Δήμω Χανίων»!
Εκατόν δέκα επτά χρόνια μετά, το κτήριο που κατασκευάστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα για να λειτουργήσει ως τουρκικό Στρατιωτικό Νοσοκομείο και αποτέλεσε το Δικαστικό και Διοικητικό Μέγαρο, αρχικά της Κρητικής Πολιτείας και εν συνεχεία του Νομού Χανίων, εξακολουθεί να δεσπόζει και να εντυπωσιάζει, ντόπιους και επισκέπτες, σε μία από τις ομορφότερες και μεγαλύτερες πλατείες της Κρήτης: την πλατεία Ελευθερίας (όπως επισήμως ονομάζεται) ή πλατεία Δικαστηρίων, όπως την αποκαλούν, εδώ και δεκαετίες, οι Χανιώτισσες και οι Χανιώτες.
Σε τούτη την περιοχή των Χανίων, στο κέντρο της οποίας στέκει αγέρωχο, από το 1964, το άγαλμα του Ελευθέριου Βενιζέλου, που φιλοτέχνησε ο Βάσος Γεωργιάδης από τη Νεάπολη Λασιθίου, το Μέγαρο έμελλε να αποτελέσει το σημείο αναφοράς, με βάση το οποίο ουσιαστικά «διαμορφώθηκε», «πλάσθηκε» εξ αρχής ένα σημαντικό τμήμα της πόλης.
«Το Μέγαρο αυτό είναι το δεύτερο δημόσιο κτήριο μετά τον Ιταλικό Στρατώνα που κτίστηκε έξω από τα τείχη της παλιάς πόλης και με τη μορφολογία του επηρέασε πολύ τη διάρθρωση του πρώτου σχεδίου της νέας πόλης και τη χάραξη μερικών από τους βασικούς οδικούς άξονες καθώς και τη δημιουργία της πλατείας Δικαστηρίων», σημειώνει χαρακτηριστικά η αρχιτέκτονας Αιμιλία Κλάδου – Μπλέτσα, στο βιβλίο της «Τα Χανιά έξω από τα τείχη». Και συμπληρώνει: «Αμέσως μετά την αποπεράτωση και την έναρξη της λειτουργίας του, κάθετα προς αυτό ανοίχτηκε η σημερινή οδός Ηρώων Πολυτεχνείου (Μπόλαρη), τότε οδός Δημοσίων Γραφείων, για να συνδέσει το κτήριο με το παλάτι στη Χαλέπα. Επίσης, καθόρισε τους άξονες των σημερινών οδών Σφακιανάκη, Αλ. Παπαναστασίου, Γιαμπουδάκη, παράλληλα προς αυτό και για τη σύνδεσή του προς τον Ιταλικό Στρατώνα και τον Κήπο. Τέλος, η σύνδεσή του καθόρισε τον άξονα της σημερινής οδού Δημοκρατίας» (σ.σ. Ανδρέα Παπανδρέου).
Η διαμόρφωση της πλατείας Δικαστηρίων έγινε σταδιακά. Όπως σταδιακά και σε απώτερο βάθος χρόνου έγινε και η αρχιτεκτονική της… υποβάθμιση, με αποτέλεσμα, το μόνο αρχιτεκτονικό δείγμα της εποχής των αρχών του 20ού αιώνα που διατηρείται (όχι σε καλή κατάσταση) μέχρι σήμερα στην πλατεία να είναι το σπίτι του βουλευτή Κωνσταντίνου Φούμη, που άρχισε να χτίζεται το 1906 και τελείωσε το 1910, με σχέδια του αρχιτέκτονα Δημήτρη Λεβίδη. Έκτοτε, αρκετές είναι οι παρεμβάσεις που έχουν αλλοιώσει σημαντικά τον ιστορικό και αρχιτεκτονικό της χαρακτήρα, ενώ αρκετά είναι και τα ιστορικά γεγονότα που έχουν συνδεθεί άρρηκτα με την πλατεία, με σημαντικότερα, ίσως, όλα όσα συνέβησαν την 23η και την 24η Ιουλίου 1990, όταν το ιστορικό κτήριο λίγο έλειψε να καταστραφεί εντελώς από φωτιά!
Ωστόσο, παρά τις διαχρονικές προσπάθειες… υποβάθμισής της και τις όποιες κραυγαλέες «παραφωνίες», η πλατεία εξακολουθεί σήμερα να εντυπωσιάζει -κυρίως εξαιτίας του επιβλητικού Μεγάρου- και ν’ αποτελεί ένα από τα πλέον δημοφιλή «στέκια» για καφέ (κυρίως) και για φαγητό, ντόπιων και επισκεπτών.
Δεν ήταν πάντα έτσι! Τον σημερινό «χαρακτήρα» της η πλατεία άρχισε να τον «αποκτά» σταδιακά, αρχικά με πολύ δειλά «βήματα» από τα τέλη της δεκαετίας του 1970, όμως έμελλε να περάσουν ακόμη είκοσι, περίπου, χρόνια για να μπει… το νερό στο αυλάκι, χάρη σε μία επιχειρηματική κίνηση που άλλαξε τον ρου της ιστορίας της συγκεκριμένης περιοχής. Ήταν τότε που ο αείμνηστος Λυκούργος Πολιτόπουλος και ο Χάρης Κοντοπυράκης αποφάσισαν να επενδύσουν από κοινού σε μία όχι και τόσο «δημοφιλή» περιοχή, ανοίγοντας ένα κατάστημα, εν έτει 1998, που ανέτρεψε τα έως τότε δεδομένα! Οι επιχειρηματίες της περιοχής συμφωνούν σήμερα ότι με τον «Φειδία» -που από το 2011 λειτουργεί «ανανεωμένος» υπό νέα και επίσης άξια διεύθυνση- άρχισε να ξαναγράφεται η επιχειρηματική ιστορία της πλατείας Δικαστηρίων.
Είχαν προηγηθεί και άλλες επιχειρηματικές πρωτοβουλίες, ωστόσο η εν λόγω ήταν εκείνη που πραγματικά δημιούργησε νέα δεδομένα, καθώς μετέτρεψε την πλατεία από… περασάδα σε στέκι, από το πρωί έως αργά τη νύχτα!
Οι παλαιότεροι θυμούνται το καφενείο του Κοζονάκη, που άνοιξε το 1961 και λειτουργεί μέχρι και σήμερα, όντας ένα από τα παλαιότερα καφενεία των Χανίων! Θυμούνται, επίσης, με νοσταλγία, την πιτσαρία «Νίκολας» και την ψησταριά «Πιγκουίνος», που βρίσκονταν δίπλα – δίπλα, εκεί που σήμερα στεγάζονται το «Polis» και ο «Γρηγόρης» αντίστοιχα. Τα σουβλάκια (χοιρινά καλαμάκια) του Στράτου, σε τμήμα του χώρου που στεγάζεται η «Ρούμελη». Το καφέ «Μπόμπος», εκεί που μετέπειτα στεγάστηκε το ζαχαροπλαστείο του αείμνηστου Τάκη Τζεδάκη και σήμερα λειτουργεί το καφέ «Βιβλιοθήκη». Την ψησταριά «Φώντας», στον χώρο που σήμερα στεγάζεται η «Πατριδογευσία». Το «Ideal», για γλυκό, παγωτό και καφέ, εκεί που στη συνέχεια στεγάστηκε το υποκατάστημα της Alpha Bank και τους τελευταίους μήνες λειτουργεί ο φούρνος – καφέ – ζαχαροπλαστείο «Sweet Corner» της οικογένειας Χιωτάκη.
Θυμούνται, επίσης, το πρακτορείο ΠΡΟ-ΠΟ του Βλαμάκη (που λειτουργεί ακόμη, αλλά σε διαφορετικό χώρο εσχάτως), το παλιό καθαριστήριο (τον χώρο του οποίου ενοικίασαν στη συνέχεια οι Γιάννης και Δημήτρης Αλυγιζάκης για να επεκτείνουν το «Σπιτικό») και δίπλα του το κατάστημα με τις εφημερίδες και τα περιοδικά (στέκι ολιγόλεπτων συναντήσεων, ειδικά κάθε Κυριακή), όπου σήμερα λειτουργεί τμήμα του καφέ «Βιβλιοθήκη».
ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΕΣ ΘΥΜΟΥΝΤΑΙ…
«Όταν είπαμε, με τον Λυκούργο, σε φίλους μας, ότι θ’ ανοίξουμε το μαγαζί, όλοι μας είπαν τρελούς, διότι μέχρι τότε οι Χανιώτες δεν πήγαιναν καθόλου στην πλατεία Δικαστηρίων. Περνούσαν για να πάρουν κανένα γλυκό, καμιά πίτσα και μετά έφευγαν. Δεν κάθονταν εκεί. Δεν ήταν τόπος σύναξης και στέκι για τους Χανιώτες», θυμάται o Χάρης Κοντοπυράκης, σημειώνοντας, μάλιστα, ότι εκείνα τα χρόνια «η πλατεία, μετά τις 8 το βράδυ, ήταν τόπος σύναξης εμπόρων ναρκωτικών και χρηστών ναρκωτικών. Το έζησα. Βρήκα κόρη φίλου μου, η οποία ήταν σε κωματώδη κατάσταση. Έξω από το μαγαζί, στο ημιστρόγγυλο παγκάκι που υπήρχε, τη βρήκα μισοπεθαμένη. Ήταν τόπος σύναξης ατόμων που είχαν σχέση με ναρκωτικά, αλλά και τόπος σύναξης ματάκηδων. Τους οποίους τους κυνηγούσαμε, με τον Λυκούργο, για δύο χρόνια μετά που ανοίξαμε το μαγαζί. Ευτυχώς μας βοηθούσαν οι ταξιτζήδες, οι οποίοι έχουν την πιάτσα τους στην πλατεία. Τους τηλεφωνούσαμε, έρχονταν και τους διώχναμε από τη διπλανή πολυκατοικία όπου πήγαιναν κι έπαιρναν μάτι στις κρεβατοκάμαρες»!
Όταν ο Χάρης και ο Λυκούργος, εκείνα τα δύο πρώτα χρόνια, δεν… κυνηγούσαν τους ματάκηδες της περιοχής προσπαθούσαν να κάνουν τον «Φειδία» ένα από τα σημαντικότερα καφέ – στέκια της πόλης. Και το κατάφεραν, κατά γενική ομολογία!
«Είναι θέμα πολιτικής των ιδιοκτητών, είναι τρέλα, δεν μπορώ να σου το εξηγήσω. Και πολλές φορές γινόμαστε μάγκες από την τύχη. Είναι και άστρο, είναι πώς “δένει όλη η σούπα”, τι τρέλα κουβαλάς και πώς συμπεριφέρεσαι, τι κινήσεις κάνεις, τις οποίες τις κάνεις με έμπνευση. Με την ποιότητα που προσφέρεις, με τα πάρτι, με τον στολισμό του μαγαζιού την περίοδο των εορτών (Χριστούγεννα, Απόκριες), που ήταν προχωρημένα όλα αυτά για τα Χανιά εκείνη την περίοδο. Το πιστεύω ότι ήμασταν μπροστά», σημειώνει ο Χάρης Κοντοπυράκης.
«Είχαμε και τον καλύτερο καφέ – αυτό το λέω κι εγωιστικά. Τον καλό καφέ -που είναι ολόκληρη φιλοσοφία- εμείς τον φέραμε στα Χανιά, όπως και το καλό κρασί. Το να έρθει ο άλλος και να διαλέξει από μία λίστα και να πιει ένα καλό κρασί, εμείς το βάλαμε στα Χανιά. Εμείς είχαμε 300 ετικέτες ελληνικές. Ελληνικές! Άσχετα αν κάποιοι έλεγαν ότι οι φιάλες ήταν ακριβές. Το καλό κρασί το πληρώνεις. Σε κάθε περίπτωση, είχες επιλογή για το τι θα πιεις», συμπληρώνει ο Χάρης Κοντοπυράκης…
Μπροστά ήταν και τα αδέλφια Νίκος, Χρήστος και Γιώργος Βολικάκης όταν τον Δεκέμβριο του 1977 εγκαινίασαν την πιτσαρία «Νίκολας», την οποία ανέλαβε πέντε χρόνια αργότερα, τον Οκτώβριο του 1982, ο επιχειρηματίας Γιώργος Κουργιαντάκης. «Τότε έψαχνα να βρω μαγαζί στο λιμάνι. Με τα παιδιά που είχαν την πιτσαρία ήμασταν χωριανάκια και καλοί φίλοι. Όταν έμαθαν ότι ψάχνω μαγαζί, μαζί με τον ξάδελφό μου, μας πρότειναν να μας δώσουν την πιτσαρία, γιατί εκείνοι θα άνοιγαν ένα ακόμη μπόουλινγκ στο Ηράκλειο. Έτσι ξεκινήσαμε στην πλατεία», σημειώνει ο Γιώργος Κουργιαντάκης, ο οποίος μας μίλησε πριν από το ατυχές συμβάν στο «Polis». «Ήμασταν ανοιχτά μόνο το βράδυ, είχαμε ηλεκτρικό φούρνο, όχι ξυλόφουρνο, και πουλούσαμε πάνω από 300 πίτσες κάθε μέρα, χώρια τις μακαρονάδες και τις σαλάτες», θυμάται ο ίδιος.
Το 1990 ο Γιώργος Κουργιαντάκης κάνει την πρώτη κρούση για την ενοικίαση ενός δεύτερου χώρου στην πλατεία Δικαστηρίων για τη δημιουργία κάτι διαφορετικού: μιας ψησταριάς – οβελιστηρίου. Έξι χρόνια μετά, η προσπάθεια αυτή αποδίδει καρπούς και, τελικά, το καλοκαίρι του 1997 ανοίγει η «Ρούμελη». Ένα χρόνο αργότερα (1998), το «Νίκολας» μετονομάζεται σε «Capriccioza», ο χώρος ανακαινίζεται και δημιουργείται ξυλόφουρνος. Οι τίτλοι τέλους για την «Capriccioza» μπαίνουν το έτος 2012, το καλοκαίρι του οποίου ανοίγει το «Μικρό Εφετείο», ενώ στις 10 Οκτωβρίου 2016 ο χώρος ανακαινίζεται ξανά και μετονομάζεται σε «Polis».
Δύο ακόμη μαγαζιά εστίασης, που πραγματικά έχουν αφήσει το στίγμα τους στην πλατεία είναι η ψησταρία «Πιγκουίνος», που άνοιξε στα τέλη της δεκαετίας του 1970 κι έκλεισε στα τέλη της δεκαετίας του 2000 και το εστιατόριο «Πατριδογευσία».
«Το επιχειρηματικό μας ξεκίνημα στην πλατεία Δικαστηρίων έγινε το 1999 με το “Γευστικόν”, αλλά το μαγαζί δεν “τράβηξε”. Το 2000 άλλαξε σε “Πατριδογευσία” και το μαγαζί “απογειώθηκε”», θυμάται ο Γιώργος Κρομυδάκης, ιδιοκτήτης, μαζί με τον αδελφό του, Τζανή, του συγκεκριμένου καταστήματος.
«Την πλατεία αυτή την έχουν “βοηθήσει” και αναβαθμίσει τα μαγαζιά. Η επένδυση της πλατείας είναι το κτήριο της πρώην Νομαρχίας και τα μαγαζιά. Τα μαγαζιά ομορφαίνουν τους χώρους τους και ομορφαίνει και η πλατεία. Η πιάτσα έγινε εκεί από τα μαγαζιά», σημειώνει ο Γιώργος Κρομυδάκης και προσθέτει: «Θεωρώ ότι είναι η πρώτη πλατεία στα Χανιά, με την καλύτερη φήμη. Υπάρχει μια αρμονία, μία ησυχία, παρά τον κυκλοφοριακό φόρτο, και τα μαγαζιά που υπάρχουν εκεί δίνουν μία ταυτότητα στην περιοχή καθώς αφορούν, σχεδόν αποκλειστικά, δύο συγκεκριμένες κατηγορίες: καφέ και φαγητό».
«Όλα άλλαξαν μετά τον “Φειδία”», παραδέχεται ο εκ των ιδιοκτητών του καφέ – αρτοζαχαροπλαστείου «Σπιτικό», Δημήτρης Αλυγιζάκης, ο οποίος έχει δει όλες τις αλλαγές που έχουν συντελεστεί στην πλατεία από το 1988, όταν και άνοιξε το κατάστημα στην περιοχή με τον αδελφό του, Γιάννη, μέχρι και σήμερα. «Πράγματι, ο Χάρης Κοντοπυράκης και ο Λυκούργος Πολιτόπουλος έφεραν τον καφέ και δημιούργησαν νέα δεδομένα στην περιοχή», επισημαίνει ο Δημήτρης Αλυγιζάκης, ο οποίος χαρακτηρίζει την πλατεία Δικαστηρίων ως την «ωραιότερη, αλλά και την πιο κακοποιημένη ταυτόχρονα. Κατά τη γνώμη μου, σε αυτήν την πλατεία δεν θα έπρεπε να επιτρέπεται η στάθμευση οχημάτων. Έπρεπε να είναι το καθημερινό στολίδι της πόλης μας. Είναι το μέγαρο, η απλότητα του χώρου, η αίσθηση ελευθερίας, είναι η ομορφιά της»…
Την ίδια άποψη εκφράζει και ο Γιώργος Κρομυδάκης. «Είναι μια πιάτσα των Χανίων. Έχει ένα εκπληκτικό κτήριο, αυτό της πρώην Νομαρχίας, όμως θεωρώ ότι είναι υποβαθμισμένη. Θεωρώ, δηλαδή, ότι αν ο Δήμος έκανε κάποια έργα ανάπλασης κι έφτιαχνε μια παιδική χαρά θα ήταν μια μοναδική πλατεία».
Στην παιδική χαρά που υπήρχε, αλλά… εξαφανίστηκε «στέκεται» και ο Γιώργος Κουργιαντάκης. «Η παιδική χαρά υπήρχε. Εμείς την καθαρίζαμε και την προσέχαμε από την εποχή της δημαρχίας Κατσανεβάκη. Η παιδική χαρά πρέπει να επανέλθει», προσθέτει ο ίδιος και καταθέτει μία ακόμη πρόταση: «Από την πλατεία λείπουν κάποιες εκδηλώσεις, που θα πραγματοποιούνταν σε συνεργασία με τον Δήμο. Για παράδειγμα, η έκθεση “Αγροτικός Αύγουστος” θα μπορούσε να γίνεται πίσω από το κτήριο της πρώην Νομαρχίας, εκεί που βρίσκεται το πάρκινγκ των Δικαστηρίων. Ας το τολμήσουν μία χρονιά…».
Φωτογραφίες: Μιχάλης Χαιρέτης
* Το αφιέρωμα για την πλατεία Δικαστηρίων δημοσιεύτηκε στο 2ο τεύχος του περιοδικού «Intown», που κυκλοφορεί από σήμερα, Παρασκευή 16 Δεκεμβρίου, στα Χανιά.