Δεν θέλω να κλαίω… πάνω από το “χυμένο γάλα”. Αρκετά είδαμε στα χρόνια που προηγήθηκαν σε βάρος της -κάποτε- πλούσιας ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς αυτού του τόπου. Θα πω όμως από την αρχή, ότι πέραν από άλλες αδυναμίες, υπάρχει ακόμη μια βασική τοπικού χαρακτήρα, που συνοψίζεται σε δυο παροιμίες: “Όπου λαλούν πολλοί κοκόροι, αργεί να ξημερώσει” και “μικρό – μικρό τ’ αλώνι σου, νά ‘ναι μοναχικό σου”.
Αφού λοιπόν επισημάνω δυο περιπτώσεις του παρελθόντος, θα καταλήξω σε μια πρόταση, στην υλοποίηση της οποίας εύχομαι να μην έχουν θέση οι δυο παροιμίες.
Όταν στη δεκαετία του 1970 μετά από έντονες διεκδικήσεις δόθηκε στο Δήμο Χανίων ο ελεύθερος χώρος του στρατοπέδου Τζομπανάκη, κάποιοι είχαν προτείνει να μην κατασκευαστεί ο τσιμεντένιος τοίχος, που τον χωρίζει από τους Ιταλικούς Στρατώνες, να κατασκευαστεί στον χώρο υπόγειο πάρκινγκ και να ενοποιηθεί ο χώρος με το Δημοτικό Κήπο. Παράλληλα να ξεκινήσει αγώνας διεκδίκησης του μνημείου για μια άλλη χρήση (μια πρόταση ήταν για Δημαρχείο). Δεν έγινε τίποτα από αυτά, αλλά μια διαμόρφωση ενός ελάχιστα χρηστικού (ιδίως για μικρά παιδιά) πάρκου με το πομπώδες όνομα “Πάρκο Ειρήνης και Φιλίας των Λαών”. Τώρα συζητιέται εκ των υστέρων η υλοποίηση ενός μέρους από τις τότε προτάσεις.
Από την αρχή τέθηκε το θέμα της χρήσης του κτηρίου με κύριο αίτημα τη στέγαση του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης και των πολύ αξιόλογων Συλλογών του (Ιστορική και Λαογραφική). Το αίτημα δεν στηρίχθηκε ενεργά από τους πολιτικούς και άλλους φορείς.
Αντίθετα με τις γνωστές διαδρομές και διαδικασίες κάποια στιγμή αποφασίστηκε από τους υπηρεσιακούς κύκλους του ΥΠΕΘΑ η στέγαση μιας συλλογής φωτογραφιών αγωνιστών, κάποιων όπλων και πολεμικού υλικού από το Πολεμικό Μουσείο των Αθηνών. Η νέα δομή με τον πομπώδη τίτλο “Πολεμικό Μουσείο” στεγάστηκε στο ένα τέταρτο του μνημείου χωρίς να γίνει η απαιτούμενη γενναία, συνολική αποκατάστασή του. Η επισκεψιμότητα ήταν πολύ μικρή και κρατήθηκε στη ζωή χάρις στο φιλότιμο κάποιων (ονομαστικά Σύλλογος “Κρητικές Μαδάρες” και ο Γιάννης Μάντακας, που είχε κάνει έργο ζωής τη συλλογή και ανάδειξη του υλικού). Την ίδια εποχή το ΥΠΕΘΑ οργάνωσε ένα εξαιρετικό Πολεμικό Μουσείο σε μια βενετσιάνικη έπαυλη στο χωριό του αρχηγού ΓΕΕΘΑ Χρωμοναστήρι. Δυο Πολεμικά Μουσεία στην Κρήτη, από τα οποία το ένα να είναι ο “φτωχός συγγενής”, δεν χωρούν.
Με τον πρώτο σεισμό το κτήριο κρίθηκε ακατάλληλο, τα εκθέματα μεταφέρθηκαν στην Αθήνα και το κτήριο έμεινε “έρημο και μόνο”, έρμαιο στα χέρια περιθωριακών, στην “τύχη” του, που την είδαμε χθες. Αν είχε υποστηριχθεί η πρόταση και το αίτημα του ΙΑΚ, το μνημείο θα ήταν σήμερα ένα πολύ σημαντικό Μουσείο για τη νεότερη Ιστορία και Πολιτισμό της Κρήτης, με μεγάλη επισκεψιμότητα και παιδευτική αξία, αντί του λειψάνου, που απέμεινε νομοτελειακά.
Την ίδια εποχή μια παράλληλη ιστορία εξελίχθηκε με το πρώην Κυβερνείο της Κρητικής Πολιτεία (στη συνέχεια Πέμπτη Μεραρχία), που μας απασχολεί και πάλι αυτόν τον καιρό. Αν και με υπόδειξη των τότε πρυτανικών αρχών -αρχές δεκαετίας 1990- ζητήθηκε το αχρείαστο πλέον για το Πολυτεχνείο μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού, προκειμένου να στεγάσει ένα μεγάλο δημόσιο Μουσείο στον τύπο του Μουσείου Μπενάκη, τελικά δόθηκε αρνητική απάντηση. Η αρνητική στάση υποστηρίχθηκε -όπως δεν θα έπρεπε- από αρμόδιους και αναρμόδιους φορείς της πόλης. Το ίδιο όταν στη συνέχεια ζητήθηκε για να στεγάσει το Αρχαιολογικό Μουσείο. Τη συνέχεια τη γνωρίζουμε τόσο όσον αφορά στην παράνομη χρήση του από ομάδα κατάληψης, όσο και στην απαράδεκτη “λύση” μετατροπής του σε ιδιωτικό ξενοδοχείο για να μην προφητέψω ποια θα είναι η τελική τύχη του.
Για να μιλούμε λοιπόν σε μια ρεαλιστική βάση με κάποια κριτήρια χρήσιμα για την πόλη και θεωρώντας θετική ενέργεια την πρώτη κίνηση του Χανιώτη υπουργού κ. Σταθάκη να διαθέσει 6 εκατ. για την αποκατάστασή του, θα πρότεινα:
• Να υλοποιηθεί η σωστή πρόταση του δημάρχου κ. Βάμβουκα για στέγαση εκεί του Δημαρχείου της πόλης με μια γενναία παρέμβαση στον περιβάλλοντα χώρο (πάρκο, Δημοτικός Κήπος, Στάδιο) και τη δημιουργία υπόγειου χώρου στάθμευσης.
• Να υλοποιηθεί η πρότασή μας για μεταστέγαση του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης και των Συλλογών του στο κτήριο της πρώην Μεραρχίας, ώστε να δημιουργηθεί ένα μεγάλο Μουσείο, που θα καλύπτει τη νεότερη Ιστορία και τον Πολιτισμό της Κρήτης.
• Να φιλοξενηθεί η Συλλογή που ονομάζεται σήμερα Πολεμικό Μουσείο Χανίων σαν χωριστή ενότητα στο νέο Μουσείο.
• Να υπάρξει μια σύσκεψη ειδικών και αρμόδιων τοπικών φορέων υπό την αιγίδα του ΥΠΠΟΑ για τη μουσειακή πολιτική στο Δήμο Χανίων με αναγκαίες συνενώσεις μικρών μουσείων και χρήσης όλων των ανάλογων κτηρίων, που είναι σήμερα σε κατάσταση εγκατάλειψης για στέγαση υπηρεσιών και σχετικών δραστηριοτήτων.
• Να πάψουν να χαράσσουν την πολιτική για την αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς διάφοροι άσχετοι παράγοντες με πολιτικά και προσωπικά κριτήρια και να αντιμετωπιστεί το θέμα με επιστημονικά και αναπτυξιακά και συνδυασμό πιστώσεων.
* Ο κ. Μιχάλης Ανδριανάκης είναι αρχαιολόγος