Στις πολύ μεγάλες αλλαγές που έφερε ο Μάης του ’68 στην κοινωνία, στην παιδεία και στον πολιτισμό αναφέρθηκαν από τα Χανιά η καθηγήτρια Ιστορίας της Νομικής Σχολής Αθηνών Λένα Διβάνη, η μορφωτική ακόλουθος του Γαλλικού Ινστιτούτου στην Αθήνα, Muriel Piquet-Viaux και ο δικηγόρος, εντεταλμένος σύμβουλος Ανάπτυξης της Περιφέρειας Κρήτης, Δημήτρης Μιχελογιάννης, στη διάρκεια στρογγυλού τραπεζιού – ανοικτής συζήτησης, με θέμα: «Από τον Μάη του ’68 στο Σήμερα: Φαντασία & Ρεαλισμός στην Εξουσία», που πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα του Φιλολογικού Συλλόγου «Ο Χρυσόστομος».
Παράλληλα, όμως, η κα Διβάνη αναφέρθηκε και σε όσα (δεν) έγιναν την ίδια περίοδο στην Ελλάδα, σημειώνοντας χαρακτηριστικά ότι «τα χρόνια της Χούντας ήταν, δυστυχώς, τα πιο πεθαμένα χρόνια όλων των εποχών. Ακριβώς όταν ζωντάνευε όλη η Ευρώπη, εμείς πεθαίναμε. Ό,τι πιο ζωντανό και στραμμένο προς τα έξω, δραπέτευσε από τη χώρα, έφυγε από τη χώρα, γι’ αυτό δεν είχαμε και σοβαρές αντιστάσεις. Είχαμε μια σειρά από μικρές αντιστασιακές οργανώσεις, με επικεφαλής τον Ρήγα Φεραίο, που εξουδετερώθηκαν πάρα πολύ νωρίς, έχουμε ένα κενό, μία σιωπή, μία συναίνεση, μπορούμε να πούμε, του κόσμου – πέραν ελαχίστων εξαιρέσεων. Εγώ θα το πω. Είχε πέσει σε μία περίοδο οικονομικής άνθισης, που βολεύτηκαν πάρα πολλοί. Γι’ αυτό υπάρχουν νοσταλγοί ακόμα – και τρελαίνομαι που το ακούω αυτό. Αν έχετε δει την ταινία του Περάκη, Λούφα και παραλλαγή, νομίζω ότι τα λέει όλα αυτή η ταινία με τον πιο ευφρόσυνο και αστείο τρόπο. Άρα, λοιπόν, εμείς το παραλουθούσαμε όσοι ήταν έξω. Οι μέσα… άκρα του τάφου σιωπή», τόνισε η κα Διβάνη.
Τόσο η ίδια, όσο και η κα Piquet-Viaux αναφέρθηκαν στις πολύ μεγάλες αλλαγές που έφερε ο Γαλλικός Μάης, με την κα Διβάνη να τονίζει ότι οι αλλαγές αυτές ήταν, τελικά, κοσμογονικές σε κοινωνικό και πολιτιστικό επίπεδο.
Τη συζήτηση «άνοιξε» ο κ. Δημήτρης Μιχελογιάννης, ο οποίος μίλησε για τις πολιτισμικές δράσεις που οργανώνονται, σε εφαρμογή της προγραμματικής συμφωνίας Περιφέρειας Κρήτης και Γαλλικού Ινστιτούτου για την τοπική ανάπτυξη μέσα από τον πολιτισμό, που υπεγράφη τον Απρίλιο του 2017.
Ακολούθως, η κα Διβάνη αναφέρθηκε στα ιστορικά γεγονότα πριν από τον Μάη του ’68, επισημαίνοντας ότι μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ξεκινά ουσιαστικά η εποχή της παγκοσμιοποίησης με τις δύο υπερδυνάμεις της εποχής: τις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ένωση.
Αναφερόμενη στα γεγονότα στην Ελλάδα, η κα Διβάνη σημείωσε ότι «… έχουμε έναν πολύ σκληρό εμφύλιο, όπου ανακατεύονται αυτές οι δύο υπερδυνάμεις. Έχουμε έναν εμφύλιο που δεν ξεπεράστηκε, παρά πάρα πολλά χρόνια μετά. Ενώ όλος ο κόσμος περίμενε και ήλπιζε μετά το πέρας αυτού του εμφυλίου ότι θα μονιάσουμε πια και αυτές οι πληγές θα κλείσουν, δεν μονιάσαμε. Η δίκη και η εκτέλεση του Μπελογιάννη και των συντρόφων του για κατασκοπεία – είχε γίνει και στην Αμερική αυτό, οι Ρόζενμπεργκ, αθώοι άνθρωποι, εκτελέστηκαν για κατασκοπεία και αυτοί, ως σοβιετικοί κατάσκοποι. Το ίδιο και ο Μπελογιάννης, που ολοφάνερα δεν ήταν σοβιετικός κατάσκοπος, ήταν κομμουνιστής απλώς. Έδειξε, όμως, αυτή η εκτέλεση των τεσσάρων, μαζί με τον Μπελογιάννη, ότι δεν θα τελειώσει ειρηνικά ο εμφύλιος. Η Δεξιά θα διώξει απηνώς την Αριστερά, το Κέντρο, τα πάντα, ό,τι είναι πέραν αυτής. Αυτό δεν είναι φυσιολογικό και άφησε μια αρρωστημένη σφραγίδα στην κοινωνία. Αυτό που λέει ο Αλιβιζάτος, η αδύναμη δημοκρατία, της τραβήξαμε και το χαλί κάτω από τα πόδια. Σύντομα καταλήξαμε στη Χούντα, που ήταν ένα φυσικό επακόλουθο αυτού του πράγματος και μόνο μετά τη μεταπολίτευση εξυγιάνθηκε αυτό το πράγμα. Όταν, λοιπόν, στη Γαλλία έχουν τον Μάη του ’68, εμείς έχουμε Χούντα. Και δεν κουνιέται φύλλο», σημείωσε η κα Διβάνη.
Η κα Piquet-Viaux σημείωσε ότι τη δεκαετία του ’60, «η γαλλική κοινωνία ήταν προσκολλημένη σε μοντέλα του 190υ αιώνα, με την πατριαρχική οικογένεια, την Εκκλησία, το Κράτος, που το αντιπροσώπευε ο στρατηγός Ντε Γκολ. Ο πόλεμος του Βιετνάμ, η άνοιξη της Πράγας, ακόμα και το κίνημα των χίπις δημιούργησαν άλλες συνθήκες ευρύτερα στον κόσμο και όχι μόνο στη Γαλλία», πρόσθεσε η ίδια.
Και συνέχισε: «Υπάρχουν ακόμη και σήμερα στη γαλλική κοινωνία αυτοί που είναι υπέρ και αυτοί που είναι κατά του Μάη του ’68. Αυτοί που είναι υπέρ θεωρούν ότι μπόρεσε να απελευθερώσει δυνάμεις, αυτοί που είναι κατά θεωρούν ότι εν τέλει δεν έφερε σπουδαίες κοινωνικές αλλαγές και δεν κατάφερε να κεφαλαιοποιήσει την αναταραχή και την κοινωνική έκρηξη και επισημαίνουν πως απόδειξη αυτού είναι ότι η κοινωνία δεν άλλαξε τόσο συνταρακτικά όσο υποσχέθηκε εκείνος ο μήνας εκείνου του έτους».
Ακολούθησε ο εξής «διάλογος»:
Διβάνη: «Άλλαξε ωστόσο».
Piquet-Viaux: «Με εξαίρεση κάποιους συγκεκριμένους τομείς, που υπήρξαν πράγματι αλλαγές, αυτοί που είναι κατά του Μάη του ’68 θεωρούν ότι εν τέλει δεν έφερε την πολύ μεγάλη αλλαγή που υποσχέθηκε. Σε κάθε περίπτωση, όμως, και αυτοί που είναι κατά και αυτοί που είναι υπέρ, είτε είχαν συμμετάσχει είτε θα ήθελαν να είχαν συμμετάσχει σ’ ένα κίνημα με αυτά τα χαρακτηριστικά. Γιατί υπήρχε ένας άνεμος ελευθερίας και αλλαγής».
Διβάνη: «Βεβαίως δεν ψοφούν όλοι για ελευθερία και αλλαγή. Είναι λάθος να υποστηρίζουν κάποιοι ότι ο Μάης του ’68 δεν έφερε πολλά. Έφερε πάρα πολλά αποτελέσματα. Εννοείται ότι δεν περιμένει κανείς τη φαντασία να έρθει στην εξουσία. Τα συνθήματα του Μάη δεν ήταν ρεαλιστικά ούτως ή άλλως, αλλά αυτή ήταν και η ουσία: δεν θέλαμε ρεαλισμό, είχαμε πήξει από τον ρεαλισμό. Άλλαξε το σινεμά, άλλαξε η λογοτεχνία, άλλαξε η κοινωνία ριζικά. Τι αποτελέσματα περίμεναν να δουν;».
Piquet-Viaux: «Πέραν από αυτές τις αλλαγές σε τομείς του πολιτισμού, δεν υπήρξαν ανάλογες αλλαγές στην πολιτική καθώς οι ίδιοι αστοί Γάλλοι συνέχισαν και μετά τον Μάη να έχουν, ουσιαστικά, την εξουσία. Υπήρξαν, πάντως, σε κάθε περίπτωση, βασικές αλλαγές. Η πρώτη στον τομέα της σεξουαλικότητας. Σε μία πολύ συντηρητική στον τομέα αυτόν γαλλική κοινωνία, ο Μάης του ’68 έφερε πραγματική αλλαγή».
Διβάνη: «Μιλάμε για τη ζωή μας τώρα. Πολύ χειροπιαστό και λένε ότι είχε δεν κανένα αποτέλεσμα… Τεράστιο αποτέλεσμα, στη ζωή των ανθρώπων. Στη δυνατότητα επιλογών».
Piquet-Viaux: «Υπήρχε ένα διάσημο την εποχή εκείνη σύνθημα, να μπορείς να χαρείς χωρίς εμπόδια. Το δικαίωμα στην προσωπική ευχαρίστηση».
Διβάνη: «Κι ένα από τα εμπόδια ήταν η δικιά σου συνείδηση. Δηλαδή ήταν λίγο απαγορευμένη η χαρά. Η πολλή απόλαυση ήταν ύποπτη. Δεν έπρεπε να είναι απολαυστικά τα πράγματα και οπωσδήποτε όχι το σεξ».
Piquet-Viaux: «Η δεύτερη αλλαγή ήταν το δικαίωμα στην ομοφυλοφιλία και η τρίτη αφορούσε το δικαίωμα της γυναίκας να επιλέξει αν θα γίνει μητέρα ή όχι, μέσα από την αντισύλληψη και τον φεμινισμό».
Διβάνη: «Τεράστια πράγματα για τη ζωή, δηλαδή».
Piquet-Viaux: «Ο άλλος μεγάλος πυλώνας αλλαγής ήταν στην παιδεία. Άλλαξε ο ρόλος του καθηγητή – αυθεντίας».
Διβάνη: «Δηλαδή η άποψη ότι ο καθηγητής ξέρει, εσύ μη μιλάς. Και ήταν φτιαγμένο κι έτσι θεατρικά το περιβάλλον των αιθουσών ώστε να ενδυναμώνει την άποψη ότι ο καθηγητής ξέρει και οι φοιτητές δεν αμφισβητούν. Αυτό αναποδογύρισε όλο».
Piquet-Viaux: «Αναθεωρήθηκε η θέση του φοιτητή και του μαθητή, απέκτησαν μία αυτοτελή οντότητα. Και μάλιστα ενώ τα εσωτερικά Συμβούλια των σχολείων αποτελούνταν μόνο από καθηγητές, στη συνέχεια θεσμοθετήθηκε και η παρουσία του μαθητή. Ακόμα και σήμερα ο τρόπος που το σχολείο και το πανεπιστήμιο λειτουργούν είναι απόρροια της αλλαγής μετά τον Μάη του ’68 κι έχει παραμείνει μέχρι σήμερα. Όλες οι μεγάλες αλλαγές στο σχολείο και στο πανεπιστήμιο ήρθαν ως απόρροια του Μάη του ’68. Η σχέση γονέα και παιδιού η άλλη πολύ μεγάλη αλλαγή».
Διβάνης: «Όλα αμφισβητήθηκαν. Σάρωσαν τα πάντα. Δεν έμεινε επιστήμη όρθια. Ανατράπηκαν όλα. Απορώ πώς υπάρχουν άνθρωποι που λένε ότι δεν υπήρξαν σημαντικές αλλαγές μετά τον Μάη του ’68. Ο Μάης του ’68 άλλαξε τα πάντα».
Μιχελογιάννης: «Ο λόγος που κάποιοι το λένε αυτό είναι ότι αμέσως μετά, στις κεντρικές εθνικές εκλογές, ο Ντε Γκολ όχι απλά κέρδισε, αλλά θριάμβευσε, σάρωσε τα πάντα. Εξαφάνισε την Αριστερά και το Κομμουνιστικό Κόμμα».
Διβάνη: «Είναι πολύ επιπόλαιη η προσέγγιση αυτή. Φυσικά ο φόβος είναι ένα πολύ μεγάλο κομμάτι του κάθε ανθρώπου και του κοινωνικού συνόλου και ο φόβος σε κάνει ν’ αντιδράς. Είναι καταπληκτικό όταν συνειδητοποιεί κανείς πως όταν οι άνθρωποι γνωρίσουν κάτι καλό -οτιδήποτε και αν είναι αυτό- δεν το ξεχνούν μετά. Παραδείγματος χάρη: γυναίκες στην εργασία. Πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, πολλά χρόνια πριν από τον Μάη του ’68, οι γυναίκες ήταν στο σπίτι, μ’ ένα πολύ συγκεκριμένο ρόλο, δεν επιτρεπόταν να ψηφίσουν. Ήταν εποχή των σπηλαίων για τις γυναίκες. Κι επειδή ο πρώτος μεγάλος πόλεμος πήρε όλους τους άνδρες, οι οποίοι πήγαν στο μέτωπο, αναγκαστικά βγήκαν οι γυναίκες στην εργασία. Πήγαν στα εργοστάσια και ανέλαβαν όλες τις θέσεις εργασίας. Χωρίς να ξέρουν τίποτα, χωρίς να έχουν εμπειρία. Ήξεραν, όμως, να μανατζάρουν το σπίτι και τα παιδιά τους, που είναι ένας τεράστιος ρόλος και ήταν έτοιμες γι’ αυτό. Άρπαξαν την ευκαιρία με ενθουσιασμό, δούλεψαν, τα κατάφεραν τέλεια. Στην Αγγλία έσκισαν. Μιλώ συνέχεια για την Αγγλία γιατί εκεί έχω ζήσει εγώ και γνωρίζω τα πράγματα περισσότερο. Είμαι σίγουρη ότι το ίδιο έγινε παντού. Όταν επέστρεψαν οι άνδρες από τον πόλεμο, οι γυναίκες έπρεπε να πάνε και πάλι στα σπίτια τους. Ξέρετε πόσες αυτοκτονίες έγιναν; Διότι δεν μπορούσαν να το ξεχάσουν αυτό. Το είχαν ζήσει για λίγο. Είσαι σαν να είσαι παιδάκι, να σε πηγαίνουν στην Ντίσνεϊλαντ και μετά να σου λένε ότι δεν θα την ξαναδείς. Γύρνα σπίτι σου τώρα και κάτσε το κάγκελο. Δεν το ξεχνάς. Και θα το ξαναδιεκδικήσεις. Θα ψάξεις να βρεις τρόπο και θα το ξαναδιεκδικήσεις. Έτσι, λοιπόν, κανείς δεν ξέχασε απ’ όσους συμμετείχαν ή έστω παρακολούθησε μόνο τα γεγονότα του Μάη του ’68 ή τα γεγονότα στην Αμερική ή τα γεγονότα στην Τσεχοσλοβακία. Κανείς δεν τα ξέχασε. Έκανε ένα βήμα πίσω η ανθρωπότητα, αλλά ήταν ήδη πιο μπροστά…».