Η Κρήτη δεν διαθέτει Σχολή Καλών Τεχνών πανεπιστημιακού – ακαδημαϊκού επιπέδου.
Πριν μερικά χρόνια, εάν δεν με απατά η μνήμη, και ας με διορθώσει κάποιος, είχε κατατεθεί πρόταση για δημιουργία Σχολής Καλών Τεχνών στο Πολυτεχνείο Κρήτης. Η πρόταση δεν προχώρησε. Ο γράφων δεν είναι σε θέση να γνωρίζει τους λόγους για τους οποίους τελικά η πρόταση δεν ευδοκίμησε. Ούτε τα κριτήρια βάσει των οποίων η πρόταση απορρίφθηκε. Ωστόσο, θυμάμαι μία πρόταση πριν 11 χρόνια (2013) η οποία είχε προκύψει ως αποτέλεσμα Διπλωματικής Εργασίας δύο -τότε- φοιτητριών του Πολυτεχνείου Κρήτης (εδώ: https://www.haniotika-nea.gr/%cf%84%ce%b1-%ce%bd%ce%b5%cf%8e%cf%81%ce%b9%ce%b1-%cf%89%cf%82-%cf%83%cf%87%ce%bf%ce%bb%ce%ae-%ce%ba%ce%b1%ce%bb%cf%8e%ce%bd-%cf%84%ce%b5%cf%87%ce%bd%cf%8e%ce%bd/#ixzz2jezVwnrv).
Ο στόχος του παρόντος άρθρου είναι να επανέλθει το θέμα στην επικαιρότητα ώστε τα εμπλεκόμενα μέρη (stakeholders) να το εξετάσουν υπό το πρίσμα νέων δεδομένων – καταστάσεων. Θα δοθεί επίσης και μία εναλλακτική πρόταση. Ας ξεκαθαρισθεί από την αρχή: Ο γράφων δεν είναι καλλιτέχνης. Επίσης, ούτε καν εμπλέκεται, ούτε πρόκειται να εμπλακεί σε καλλιτεχνικά δρώμενα. Δεν είναι ο τομέας του. Ο τομέας του είναι ξεκάθαρα τεχνοκρατικός και για τον λόγο αυτόν, όσοι Χανιώτες καλλιτέχνες τυχόν διαβάσουν το παρόν άρθρο, ας συγχωρέσουν τον τεχνοκρατικό τρόπο γραφής και την αντίστοιχη, στυγνά τεχνοκρατική επιχειρηματολογία.
Πάμε κατευθείαν στα επιχειρήματα.
Η Τέχνη είναι φορέας – εργαλείο εξευμενισμού των παθών. Ειδικά την περίοδο που διανύουμε μετά τα 10ετή Μνημόνια και τη σήψη του κοινωνικού ιστού που ακολούθησε με τα φαινόμενα βίας να εντείνονται, η δημιουργία – παραγωγή Τέχνης θα συνέβαλλε δραστικά στην απομείωση αυτών των κοινωνικών επιπτώσεων. Ειδικά στην περιοχή της Μεσογείου, η οποία υπήρξε διαχρονικά εδώ και χιλιάδες χρόνια κέντρο παραγωγής γεωπολιτικών εντάσεων (οι οποίες εντάσεις εξακολουθούν μέχρι σήμερα χωρίς να γνωρίζουμε τι άλλο θα ακολουθήσει) η δημιουργία ενός Ακαδημαϊκού Ιδρύματος παροχής εκπαίδευσης για την παραγωγή Τέχνης στο κέντρο της Μεσογείου, σε συνεργασία με άλλες μεσογειακές χώρες, θα συνέδραμε στο να έλθουν πιο κοντά οι λαοί της Μεσογείου.
Το παραγωγικό μοντέλο που ακολουθείται στην Κρήτη, με τον τουρισμό να αποτελεί το μοναδικό πυλώνα ανάπτυξης όχι μόνο δεν είναι βιώσιμο, αλλά εντείνει το πολιτισμικό έλλειμμα σε σχέση με το παρελθόν. Η κοινωνία της Κρήτης μεταλλάσσεται σε κοινωνία τουριστικής μαζικοποίησης, η οποία δεν παράγει πια Πολιτισμό και χάνει σιγά – σιγά την ταυτότητά της. Όταν μία κοινωνία σταματά να παράγει Πολιτισμό τότε είναι καταδικασμένη να υποστεί την εξαφάνισή της. Η στασιμότητα στην παραγωγή Τέχνης είναι θάνατος για την κοινωνία. Ο Μινωικός Πολιτισμός παρήγαγε εξαιρετική Τέχνη πριν 3 χιλιάδες χρόνια. Τοιχογραφίες, κοσμήματα, αγγεία, σφραγιδόλιθοι. Το κενό στην παραγωγή Τέχνης στο νησί της Κρήτης, υπό όρους Ακαδημαϊκούς, είναι απαράδεκτο. Καλά και ωφέλημα είναι τα Μουσεία, αλλά με όλο το σεβασμό, αποτελεί παρελθοντολογία. Δεν μπορούμε να στηριζόμαστε μόνο σε ότι δημιούργησαν οι πρόγονοί μας. Οφείλουμε να προχωρήσουμε μπροστά.
Ας προχωρήσουμε σε κάποια τεχνοκρατικά επιχειρήματα.
Αρκετοί ίσως δεν έχουν αντιληφθεί ότι η Τέχνη παράγει χρήμα. Πολύ χρήμα! Τώρα νομίζω τράβηξα την προσοχή σας… Τα έργα Τέχνης είναι επενδυτικά κεφάλαια (assets). Η Επιστροφή της Επένδυσης (Return on Investment-ROI) της σύγχρονης Τέχνης τα τελευταία 25 χρόνια σύμφωνα με το Art Market Research είναι 7.5%! (εδώ: https://www.artbytboy.co.uk/blogs/news/what-is-the-average-return-on-investment-for-art) – (εδώ: https://mandawealth.com/uncategorized/what-is-the-average-return-on-hotel-investment/#:~:text=Experts%20in%20the%20field%2C%20however,increased%20room%20revenue%20and%20profits).
Προσοχή: ο δείκτης αυτός ίσως αναφέρεται αποκλειστικά στην αγοραπωλησία έργων Τέχνης. Ωστόσο, αυτό το οικονομικό αποτέλεσμα θεωρείται φυσιολογικό και λογικό. Μπορεί μεν να είναι μικρότερο σε σχέση με τον αντίστοιχο δείκτη ROI του τουρισμού (τα ξενοδοχεία που παρέχουν πλήρες service έχουν δείκτη ROI έως 10%), αλλά αυτό δεν θα πρέπει να το βλέπει κάποιος μονοδιάστατα: σκεφθείτε πόσες ακόμη περαιτέρω επενδυτικές ευκαιρίες θα μπορούν να δημιουργηθούν λόγω της παρουσίας ενός Ακαδημαϊκού Ιδρύματος το οποίο θα εκπαιδεύει καλλιτέχνες. Ο πολιτισμικός τουρισμός (συνέδρια, εκθέσεις) θα ωφεληθεί τα μέγιστα. Το brand name της Κρήτης θα συνδεθεί με την παραγωγή Τέχνης. Φανταστείτε – οραματιστείτε μία ετήσια παγκόσμια έκθεση έργων Τέχνης με διοργανωτή μία Σχολή Καλών Τεχνών των Χανίων. Ετησίως μία τέτοια έκθεση μπορεί να έχει ξεχωριστό θεματικό χαρακτήρα. Γιατί όχι; Τη μία χρονιά η θεματική να αφορά τη ζωγραφική, την επόμενη χρονιά τη γλυπτική, μία άλλη χρονιά τη μόδα. (Θα με συγχωρέσουν οι φίλοι καλλιτέχνες για την άποψη που έχω, αλλά θεωρώ και τη μόδα ως μία σύγχρονη μορφή Τέχνης. Και μη ξεχνάτε: ο πιο πλούσιος άνθρωπος στον κόσμο προέρχεται -κατά καιρούς- από τον χώρο της μόδας. Όχι από τα πετρέλαια, όχι από τον τουρισμό, όχι από τη φαρμακοβιομηχανία). Φανταστείτε – οραματιστείτε την παροχή μεταπτυχιακών σπουδών στη Διαχείριση Εκθέσεων Έργων Τέχνης (σε επίπεδο management και οικονομικών), στο marketing της Τέχνης, στην Τεχνολογία της Τέχνης κ.λπ.
Θα συνεχίσω στο πιο σπουδαίο, ίσως, επιχείρημα. Η Τέχνη είναι Ήπια Ισχύς (Soft Power).
Αυτό είναι αναμφισβήτητο γεγονός. (ενδεικτικά εδώ: https://wam.umn.edu/negotiating-tradition-soft-power-art και εδώ: https://www.frieze.com/article/how-chinese-government-using-art-soft-power). Στην πολιτική (και ιδιαίτερα στη διεθνή πολιτική), η Ήπια Ισχύς είναι η ικανότητα να επιλέγεις αντί να εξαναγκάζεις (σε αντίθεση με τη σκληρή δύναμη = όπλα). Η Ήπια Ισχύς περιλαμβάνει τη διαμόρφωση των προτιμήσεων των άλλων μέσω της έλξης. Δηλαδή πόσο ελκυστικός είσαι. Πόσο αρέσεις. Η Ήπια Ισχύς δεν είναι καταναγκαστική, χρησιμοποιεί τον Πολιτισμό, τις πολιτικές αξίες και τις εξωτερικές πολιτικές για να επιφέρει την αλλαγή. Το 2012, ο Joseph Nye του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ (ίσως ο μεγαλύτερος σύγχρονος καθηγητής της Γεωπολιτικής) εξήγησε ότι με την Ήπια Ισχύ «η καλύτερη προπαγάνδα δεν είναι η προπαγάνδα». Η δημιουργία μιας Σχολής Καλών Τεχνών στα Χανιά, στο κέντρο της Μεσογείου, θα προσέδιδε τεράστια υπεραξία Ήπιας Ισχύος στη χώρα μας. Αυτή η υπεραξία δεν μετριέται εύκολα με όρους οικονομικούς (όπως ο δείκτης Return on Investment). Σημαντικό: αν δεν κάνω λάθος, και ας με διορθώσει κάποιος φίλος καλλιτέχνης, δεν υπάρχει αντίστοιχη σχολή Καλών Τεχνών σε κάποιο νησί της Μεσογείου. Ας γίνει στην Κρήτη. Στα Χανιά.
Ας προχωρήσουμε στην εναλλακτική πρόταση.
Αν δεν μπορεί να προχωρήσει η πρόταση στα πλαίσια του Υπουργείου Παιδείας ως δημιουργία Σχολής Καλών Τεχνών στο Πολυτεχνείο Κρήτης, ας υλοποιηθεί στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Περιφερειακής νησιωτικής πολιτικής. Ας δημιουργηθούν 3 ή 4 αντίστοιχες νησιωτικές Σχολές Καλών Τεχνών σε διάφορα Μεσογειακά νησιά, οι οποίες θα παρέχουν αποκλειστικά μεταπτυχιακές σπουδές. Η μία να είναι στα Χανιά. Υπόδειγμα-μοντέλο υλοποίησης υπάρχει. Και είναι άκρως επιτυχημένο. Δεν χρειάζεται να επανεφεύρουμε τον τροχό. (Ως υπόδειγμα αναφέρομαι στο Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων-ΜΑΙΧ).
Ας δοθεί η επιχειρηματολογία.
Η Μεσόγειος «βρέχει» συνολικά 19 χώρες με συνολικό πληθυσμό πάνω από 430 εκατομμύρια κατοίκους. Οι πολιτισμικές ομοιότητες και διαφορές των λαών της Μεσογείου είναι αρκετές, καθόσον στη Μεσόγειο συναντώνται επί αιώνες τρείς πολιτισμοί (Αραβικός, Δυτικοευρωπαϊκός και Ελληνικός) οι οποίοι ανταλλάσσουν διαρκώς πολιτισμικά στοιχεία μεταξύ τους. Η ύπαρξη δεκάδων διαφορετικών θρησκειών και φυλών που υπάρχουν στην περιοχή της Μεσογείου είναι πηγή διαφορετικότητας, ομορφιάς και συγκρούσεων. Παράδειγμα, στο Λίβανο υπάρχουν τουλάχιστον 15 διαφορετικές θρησκευτικές αιρέσεις (Μουσουλμάνοι: Σιίτες, Σούννοι, Δρούζοι, Ισμαηλίτες, Αλαουίτες. Χριστιανοί: Μαρονίτες Καθολικοί, Ελληνορθόδοξοι, Μελκίτες Καθολικοί, Αρμένιοι Ορθόδοξοι, Σύριοι Καθολικοί, Σύριοι Ορθόδοξοι, Αρμένιοι Καθολικοί, Ρωμαιοκαθολικοί, Κόπτες, Προτεστάντες).
Οι πολιτισμικές ομοιότητες και διαφορές των λαών της Μεσογείου είναι αρκετές. Η ύπαρξη δεκάδων διαφορετικών θρησκειών και φυλών που υπάρχουν στην περιοχή της Μεσογείου είναι πηγή διαφορετικότητας, ομορφιάς και συγκρούσεων. Η διαφορετικότητα αυτή συντελεί στον διαφορετικό τρόπο αντίληψης και συμπεριφοράς των Μεσογειακών λαών σε πολλούς τομείς και κοινές δραστηριότητες. Η συνεργασία των Μεσογειακών χωρών υπό τη σκέπη της Τέχνης θα βοηθούσε στη χάραξη κοινής κουλτούρας, αντίληψης μεταξύ των Μεσογειακών λαών και θα συνέδραμε στον εξευμενισμό των γεωπολιτικών παθών-συγκρούσεων. Για να συντονισθεί όλο αυτό το έργο, θα πρέπει να δημιουργηθεί ένας Μεσογειακός οργανισμός-ομπρέλα κάτω από τον οποίο θα βρίσκονται 3 ή 4 Μεσογειακά Ινστιτούτα Τέχνης. (Για πρακτικούς λόγους χάριν του παρόντος άρθρου και μόνο ας ονομάσουμε αυτόν τον Οργανισμό ως «International Mediterranean Center for Art – IMCA». Ας ονομάσουμε επίσης τα κατά τόπους Ινστιτούτα Τέχνης ως «Mediterranean Institute of Art – MIA»).
Οι τρεις βασικοί σκοποί του προτεινόμενου Οργανισμού θα πρέπει να είναι: η Έρευνα, η Εκπαίδευση και η Συνεργασία σε θέματα Τέχνης στις μεσογειακές χώρες. Η χρηματοδότηση του εν λόγω Οργανισμού θα μπορούσε να είναι τετραμερής, ήτοι: ευρωπαϊκά προγράμματα, κρατικές επιχορηγήσεις των Μεσογειακών χωρών, ιδιωτικά κεφάλαια (π.χ. χορηγίες) και ίδια κεφάλαια των προτεινόμενων Ινστιτούτων και του Οργανισμού (π.χ. επιστημονικές εκδόσεις, δίδακτρα σε περίπτωση διεξαγωγής σεμιναρίων κλπ.). Η Κρήτη, και ειδικότερα τα Χανιά, αποτελούν ιστορικά, γεωγραφικά και πρακτικά το ιδανικότερο σημείο για την εγκατάσταση ενός τέτοιου Οργανισμού.
Ο συντονισμός των όλων προσπαθειών θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί σε διακρατικό Μεσογειακό επίπεδο από τα αντίστοιχα Υπουργεία Παιδείας ή/και Πολιτισμού, Εξωτερικών, και Οικονομικών. Η χώρα μας, κατά την προσωπική μου άποψη, πρέπει να δείξει ιδιαίτερη ευαισθησία και ταχύτατη δράση σε αυτό το ζήτημα. Η ανάληψη πρωτοβουλίας θα μπορούσε να ξεκινήσει από Ελληνικής πλευράς μέσα από τις διαδικασίες που προβλέπει ο Οργανισμός για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη – ΟΟΣΑ (OECD – Organization for Economic Cooperation and Development) και σε συνεργασία με την ΕΕ (Σχήμα 1).
Σχήμα 1. Σχηματική αναπαράσταση για τη δομή του προτεινόμενου Οργανισμού
Ας γίνει η Κρήτη, με επίκεντρο τα Χανιά, ένα Μεσογειακό Κέντρο (hub) Τέχνης. Μόνο με τον τουρισμό δεν έρχεται ανάπτυξη. Δεν είναι βιώσιμο το μοντέλο αυτό. Μη μένουμε κλεισμένοι στο μικρά μας κουτάκια. «Think big and see the Big Picture. The sky is NOT the limit». Η ζωή προχωρά. Η στασιμότητα μετατρέπεται σε βάλτο.
Ας έχουμε όραμα για πολλά χρόνια μπροστά.
Για τα παιδιά μας.
ΥΓ.: Σαν υπόδειγμα – «πιλότος» για την ίδρυση του προτεινόμενου Οργανισμού θα μπορούσε να αποτελέσει ο διακρατικός Μεσογειακός Οργανισμός International Center for Advanced Mediterranean Agronomic Studies (CIHEAM εδώ: http://www.ciheam.org/index.php) ο οποίος έχει έδρα τη Γαλλία. Ο CIHEAM ιδρύθηκε το 1962 ως αποτέλεσμα συμφωνίας του Οργανισμού για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη – ΟΟΣΑ (OECD – Organization for Economic Cooperation and Development) και του Συμβουλίου της Ευρώπης. Αντικείμενο του εν λόγω Οργανισμού είναι τα αγροτικά ζητήματα στη λεκάνη της Μεσογείου. Στον CIEHAM υπάγονται διοικητικά τέσσερα (4) Μεσογειακά Αγρονομικά Ινστιτούτα σε ισάριθμες μεσογειακές πόλεις.
* Ο Δρ Σωτήρης Καμενόπουλος είναι PhD της Σχολής Μηχανικών Ορυκτών Πόρων του Πολυτεχνείου Κρήτης
Ακολουθήστε το HANIA.news στο Facebook και στο Twitter